Các bạn đồng nghiệp thân mến !

Nhân dịp học sinh lớp 3 đã học nội dung Luyện từ và câu : Ôn cách đặt và trả lời câu hỏi Như thế nào?, đang học đến nội dung: Đặt và trả lời câu hỏi Để làm gì?  Đồng thời học sinh lớp 4 đang học đến nội dung chủ ngữ, vị ngữ trong câu : Ai làm gì? Ai thế nào? tôi xin trao đổi cùng các bạn một số nội dung liên quan mà không ít giáo viên còn vướng mắc trong quá trình dạy dẫn đến nhiều học sinh còn nhầm khi thực hiện các yêu cầu. Vì nội dung khá dài cần nhiều ví dụ minh họa nên tôi dự kiến trao đổi cùng các bạn qua hai bài viết, đây là bài viết thứ nhất.

 Xin chân thành cảm ơn sự động viên quan tâm của  các bạn.

nhungtieuhochongthai@gmail.com

Trước khi bàn tới nội dung đặt và trả lời câu hỏi Như thế nào?  Đặt và trả lời câu hỏi Để làm gì? chúng ta cần nắm chắc :  Trong chương trình Tiếng Việt hiện hành ở Tiểu học các em được học ba kiểu câu kể : Ai là gì ? Ai làm gì ? Ai thế nào? thực tế trong giảng dạy khi chuyển sang nội dung Đặt và trả lời câu hỏi Như thế nào ? ; nội dung Đặt và trả lời câu hỏi Để làm gì? Rất nhiều học sinh còn lúng túng, nếu các em không được GV chỉ rõ thì sẽ nhầm cơ bản giữa hai cách đặt câu hỏi Thế nào? và Như thế nào? Làm gì ?và Để làm gì ?

Trước hết chúng ta cùng lưu ý tới ba kiểu câu  mà GV hỏi tác giả SGK trả lời như sau :

    GV hỏi: Các kiểu câu: Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? Khác nhau như thế nào?

 Trả lời : PGS tiến sĩ Đỗ Việt Hùng – Khoa ngữ văn ĐHSP Hà Nội I trả lời

Ba kiểu câu: Ai làm gì? Ai thế nào? Ai là gì? Là ba kiểu câu kể cơ bản. Về mặt ngữ pháp ba kiểu câu nói trên khác nhau chủ yếu ở vị ngữ:

• Câu kể Ai làm gì? Có vị ngữ là động từ chỉ hoạt động, chủ ngữ thường là danh từ chỉ người hay động vật.
• Câu kể Ai thế nào? Có vị ngữ là tính từ, động từ chỉ trạng thái hoặc cụm chủ vị.
• Câu kể Ai là gì? Có vị ngữ là tổ hợp của từ « là ….” với danh từ, động từ, tính từ hoặc cụm chủ vị.
• Vì mỗi kiểu câu nói trên có đặc điểm cấu trúc riêng nên phải dạy riêng từng kiểu câu thì mới xác định chủ ngữ, vị ngữ dễ dàng được.

Về chức năng giao tiếp mỗi kiểu câu trên thích hợp với một chức năng khác nhau:

• Câu kể Ai là gì? Dùng để định nghĩa, giới thiệu, nhận xét. Vd: Đây là bạn Nam. Bạn Nam là lớp trưởng lớp tôi.
• Câu kể Ai làm gì? Dùng để kể về hoạt động của người, của động vật hoặc tĩnh vật được nhân hóa.
• Câu kể Ai thế nào? Dùng để miêu tả đặc điểm, tính chất hoặc trạng thái của người, vật.

Căn cứ vào nội dung  tác giả SGK trả lời như trên và thực tế giảng dạy ta thấy : Trong ba kiểu câu kể trên thì kiểu câu Ai là gì?  Kiểu câu này rất dễ nên  HS không bị nhầm lẫn . Chúng ta tập trung phân tích đặc điểm của chủ ngữ , vị ngữ hai kiểu câu sau:

 Trên cơ sở biết đặc điểm  mỗi kiểu câu, đặc điểm của vị ngữ ở mỗi kiểu câu trên để GV giúp HS hiểu rõ cách đặt câu hỏi trong từng  yêu cầu  sao cho chính xác.

VÍ dụ : Đặt câu hỏi cho bộ phận in đậm trong mỗi câu sau:

1.Bạn Hoa  thật lộng lẫy.

 Bạn Hoa thế nào?

Nếu học sinh đặt câu hỏi :

 Bạn Hoa như thế nào? là không đúng.Vì không có kiểu câu Ai như thế nào?

2. Bạn Hoa trông lộng lẫy nhất hội thi.

Bạn Hoa trông lộng lẫy như thế nào?

Nếu trong trường hợp này học sinh lại đặt câu hỏi : Bạn Hoa thế nào ? là sai, hoặc HS đặt câu hỏi Bạn Hoa trông thế nào? cũng chưa chính xác.

 3. Bạn Hoa trông lộng lẫy nhất hội thi.

Bạn Hoa thế nào?

Nếu HS đặt câu hỏi Bạn Hoa như thế nào là sai.

Một số em đặt : Bạn Hoa làm gì? cũng sai vì “ trông” trong văn cảnh này không phải là động từ chỉ hoạt động của bạn Hoa , khác với “ trông” trong câu : Bạn Hoa trông em.

4. Bạn Lan múa rất dẻo.

Bạn Lan múa như thế nào?

Nếu HS đặt bạn Lan thế nào là sai?

5. Con voi rất khỏe.

Con voi thế nào?

Nếu học sinh đặt câu hỏi ; Con voi như thế nào ? là sai.

6. Con voi khỏe nhất trong các loài thú.

Con voi khỏe như thể nào ?

Nếu học sinh đặt câu hỏi : Con voi thế nào ? là sai.

7. Con voi khỏe nhất trong các loài thú.

Con voi thế nào ?

Nếu HS đặt câu hỏi : Con voi như thế nào ? là sai.

  Vì nội dung câu2 và câu 3 giống y hệt nhau ;   câu 6 và câu 7 giống y hệt nhau nhưng ở câu3 bộ phận in đậm khác với ở câu 2 ;  bộ phận in đậm ở câu 7 ta cần chú ý bộ phận in đậm lúc này khác với câu 6 nên cách đặt câu hỏi trong mỗi trường hợp là khác nhau hoàn toàn.

8. Hai chị em thán phục nhìn chú Lý.

Hai chị em nhìn chú Lý như thế nào ?

Trường hợp này bộ phận trả lời cho câu hỏi Như thế nào ? được đảo về trước từ chỉ hoạt động « nhìn » nên một số HS dễ nhầm. Nếu HS đặt Hai chị em thế nàolà sai.

  Vì HS lớp 2 ; 3 lại chưa được học CHỦ NGỮ ; VỊ NGỮ nên  nếu GV  không chú ý trong giảng dạy không phân biệt rõ ràng giữa hai cách đặt câu hỏi thì học sinh rất dễ nhầm .GV cần giúp HS hiểu rõ trả lời cho câu hỏi Ai thế nào ? nội dung trả lời cho « thế nào » là bộ phận chính của câu không thể thiếu trong câu đó. Ví dụ : Con voi rất khỏe. Trong câu này ta không thể bỏ «  rất khỏe »

 Còn trả lời cho câu hỏi Như thế nào ?thì nội dung đứng trước cụm từ « như thế nào » đã gồm 2 bộ phận chính của câu , nội dung trả lời cho «  như thế nào » chỉ là bộ phận phụ trong câu đã là bộ phận phụ nên có thể lược bỏ . Vì nó chỉ có tác dụng làm rõ nghĩa cho hoạt động hoặc rõ nghĩa cho trạng thái hoặc làm rõ nghĩa cho tính chất đặc điểm nêu ra ở bộ phận chính thứ hai mà thôi. Ví dụ : Bạn Lan múa rất dẻo. Trong câu này ta có thể lược bỏ  «  rất dẻo » nội dung trả lời cho câu hỏi Như thế nào ? vì «  rất dẻo » chỉ có tác dụng  làm rõ nghĩa cho hoạt động múa, tương tự với nhiều trường hợp khác.Điều này khi dạy học sinh lớp 4 các em dễ tiếp nhận hơn.

  Do thực tế chương trình Tiếng Việt ở Tiểu học hiện nay không giới thiệu bổ ngữ là bộ phận phụ có tác dụng bổ sung ý nghĩa cho động từ hoặc bổ sung ý nghĩa cho tính từ vì thế  trong SGK và sách nghiệp vụ không cắt nghĩa rõ ràng khi đặt câu hỏi Như thế nào ? thì trả lời cho  cho Như thế nào? chính là bổ ngữ.

Hẹn gặp lại các bạn trong bài viết sau với nội dung : Đặt và trả lời cho câu hỏi  Để làm gì ?

                                                           Trịnh Thị Nhung