BÀI THƠ ĐI CÙNG NĂM THÁNG

Cây dừa

Cây dừa xanh toả nhiều tàu,

Dang tay đón gió gật đầu gọi trăng.

Thân dừa bạc phếch tháng năm,

Quả dừa - đàn lợn con nằm trên cao.

Đêm hè hoa nở cùng sao,

Tàu dừa- chiếc lược chải vào mây xanh.

Ai mang nước ngọt nước lành,

Ai đeo bao hũ rượu quanh cổ dừa.

Tiếng dừa làm dịu nắng trưa,

Gọi đàn gió đến cùng dừa múa reo.

Trời xanh đầy tiếng rì rào,

Đàn cò đánh nhịp bay vào bay ra.

Đứng canh trời đất bao la

Mà dừa đủng đỉnh như là đứng chơi.

                                  Trần Đăng Khoa

 Dừa là cây thật gần gũi với mọi người trên dải đất hính chữ S. Đã có nhiều tác giả thơ ca, nhạc họa, viết vẽ về cây dừa  mỗi tác phẩm mang một nét riêng.  Bài thơ « Cây dừa »  của tác giả Trần Đăng Khoa hiện được in trong sách Tiếng Việt lớp 2, có lẽ là tác phẩm  duy nhất mà hỏi học sinh Tiểu học nào các em cũng biết và hầu hết các em đều thuộc lòng bài thơ..

  Mở đầu bài thơ ta nhận thấy ngay một cây dừa  tràn đầy sức sống «  xanh toả nhiều tàu ». Trong nắng gió quê hương nhìn những tàu dừa phe phẩy   tác giả thấy như cánh tay dang rộng, còn lá nõn chưa bung ra thì chĩa thẳng lên trời  Khoa bảo đó là đầu cây dừa , trong câu thơ thứ hai ta thấy có tới bốn động từ tả hoạt động «  dang ; đón ; gật ; gọi » Chỉ sau  hai dòng thơ 6-8 cây dừa hóa thân thành  bạn Dừa thật khoan thai hào phóng. Nên ta gọi luôn là bạn Dừa. Câu tiếp theo hé lộ ra  bạn Dừa  cao tuổi : «  Thân dừa bạc phếch tháng năm » từ « bạc phếch »  là tính từ chỉ mức độ tối đa của sự  mờ phai không thể hơn, không thể nói « rất bạc phếch » có thể Khoa nghĩ đến  màu áo của bà, của  cha của mẹ màu nâu bạc phai do mưa nắng nên Khoa nói cây dừa cao tuổi dãi dầm mưa nắng  bằng cách đó chăng ? Nhìn lên trời cao ngắm bạn Dừa Khoa thấy quả dừa tròn căng múp míp  như  đàn lợn con no sữa mẹ nằm quây quần bên nhau. Trong đêm hè bạn  Dừa biết thức chờ đợi trăng sao lên mới nở hoa thức cùng sao trời cho cảnh quê thêm trữ tình. Tàu dừa có những lá dài nhọn chĩa xuống lại được so sánh với chiếc lược chải vào mây trời bồng bếnh. Không cần nói cái lược ấy khổng lồ mà trẻ con vẫn hiểu bởi mái tóc là mây trời bồng bềnh kia hẳn phải cần một cái lược như thế nào cho tương xứng. Có lẽ chăng Khoa nghĩ tới những lần được uống nước dừa ngon lành nên hình ảnh chùm dừa  một lần nữa lại thêm ngộ nghĩnh bởi cách  miêu tả của nhà thơ nhí .Tác giả viết về nước trong quả «  nước ngọt nước lành » rồi mới viết về chùm quả «  Ai đeo bao hũ rượu quanh cổ dừa » quanh cổ thì người ta thường đeo dây chuyền hay vòng  tràng hạt, …tất cả là để trang điểm nhưng cổ bạn Dừa đeo những hũ rượu thì quả thật ngộ nghĩnh  qua sự tưởng tượng  thú vị của nhà thơ. Trần Đăng Khoa thấy  trong bức tranh quê mình bạn Dừa không đứng đơn độc một mình mà có nhiều  bạn . Hoa dừa – sao ;  dừa- trăng ; dừa - gió là  các nhóm bạn biết vui đùa cùng nhau.Hoa dừa, sao là một đôi bạn biết thức  cùng nhau trong đêm hè. Dừa biết cất tiếng để làm dịu những cơn nắng trưa gay gắt. Thấy dừa  nhiều bạn  đàn cò cũng đến kết bạn thân làm thành một đôi bạn nữa. « Trời xanh đầy tiếng rì rào. » câu thơ chỉ có mấy tiếng nhưng có đủ âm thanh và màu sắc của khung trời tự do thanh bình nơi làng quê Việt Nam. Khép lại bài thơ  dừa  được  hóa thành  người lính canh gác vì sự bình yên của xóm làng nhưng thật điềm tĩnh nhàn nhã nên « Đứng canh trời đất bao la /Mà dừa đủng đỉnh như là đứng chơi ».  Việc « đứng canh » của dừa thật là nhân văn  vì dừa biết mình vì mọi người.Tôi tự nghĩ phải chăng dù còn nhỏ tuổi nhưng Khoa đã cảm nhận thấy đây là phong cách sống của người dân Việt Nam ?. Giữa  cảnh xóm làng yên bình cây dừa được Khoa tả vào nhiều thời điểm khác nhau : ban đêm, ban ngày,  lúc ra hoa, lúc kết quả dù lúc nào thì cây dừa vẫn không là vật vô tri vô giác mà Khoa đã thổi hồn vào đó  thành bạn Dừa với cách  miêu tả thật đặc sắc.

       Bài thơ “ Cây dừa” Trần Đăng Khoa viết cách đây đã gần nửa thế kỉ  biết bao thế hệ học sinh  đã say sưa đọc. Trong số đó có nhiều người đã trở thành  giáo viên họ nhiều lần dạy bài thơ cho học trò của mình. Tôi là một  trong số đông đó nhưng mỗi lần ngẫm nghĩ về bài thơ  tôi lại khám phá  thêm một điều hay. Bài thơ đã đi cùng năm tháng gần nửa thế kỉ  trôi qua vẫn nhiều người biết và thích .Tôi tin vẫn sẽ là vậy vẫn làm mê hồn nhiều bạn đọc bởi cách viết dí dỏm gần gũi với tâm hồn trẻ thơ. Với tôi bài thơ mãi là ví dụ điển hình khi dạy về biện pháp tu từ so sánh và nghệ thuật nhân hóa cho học sinh Tiểu học.

                                                           Hồng Thái, ngày 12 tháng 11 năm 2015

                                                                              Trịnh Thị Nhung